Ο υπουργός Έρευνας της Πορτογαλίας Jose Mariano Gago που αναμόρφωσε την πανεπιστημιακή εκπαίδευση της χώρας του ήταν χθες στους Δελφούς. Με την ευκαιρία της επίσκεψης των Ελλήνων Φροντιστών αλλά και της αντιπροσωπείας της ENESCO τον Δεκέμβριο στη Λισαβώνα, ας γνωρίσουμε καλύτερα το προφίλ ενός μεταρρυθμιστή μέσα από μια παρουσίασή του στο Βήμα της 9ης Ιουλίου 2010.
O κ. Ζοζέ Μαριάνο Γκάγκο δεν έχει τη φήμη πολιτικού που φοβάται. Μάλλον θα γέλασε από μέσα του όταν έμαθε ότι στην Ελλάδα κανένας υπουργός Παιδείας τα τελευταία 36 χρόνια δεν κατάφερε να τα βγάλει πέρα με μια χούφτα φοιτητές που τα σπάνε, πετάνε μολότοφ και γράφουν συνθήματα πάνω σε μνημεία. Ο ίδιος υπήρξε ηγέτης των φοιτητών στα νιάτα του και εξορίστηκε για τη δράση του ενάντια στο δικτατορικό καθεστώς Σαλαζάρ. Σήμερα είναι υπουργός Παιδείας στην Πορτογαλία. Είναι ακόμη θεωρητικός φυσικός, καθηγητής στο Ανώτατο Τεχνικό Ινστιτούτο της χώρας, και, όπως δηλώνει, πάντα σοσιαλιστής. Ήταν υπουργός από το 1995, με εξαίρεση την περίοδο 2002-2005, όταν κυβέρνησε τη χώρα του η συντηρητική παράταξη.
Στην Πορτογαλία είναι γνωστός για τη γιγαντιαία μεταρρύθμιση που εμπνεύστηκε και υλοποίησε στα πανεπιστήμια της χώρας. Ομοιότητες με την Ελλάδα; Οι φοιτητές μαζί με τους διοικητικούς υπαλλήλους – που ελέγχονταν από τα πανίσχυρα εργατικά συνδικάτα – διοικούσαν ουσιαστικά τα πανεπιστήμια ως και τα μέσα της δεκαετίας του 1990 επηρεάζοντας κατά 50% την εκλογή των πρυτανικών αρχών. Στην Ελλάδα κατά 40% «βαραίνει» η ψήφος των φοιτητών και κατά 10% εκείνη των διοικητικών υπαλλήλων. Τι έκανε ο κ. Γκάγκο; Έπεσε στην ανώτατη εκπαίδευση της Πορτογαλίας σαν ταύρος σε υαλοπωλείο. Είχε φθορές αλλά δεν έκανε πίσω. Σήμερα δίνει «διαλέξεις» σε ομολόγους του χωρών όπως η Ελλάδα οι οποίες έχουν το ίδιο πρόβλημα αλλά δεν έχουν ακόμη τις λύσεις.
Το όνομα του κ. Γκάγκο είναι σίγουρα από αυτά που δεν θα ήθελαν να ακούσουν οι πρυτάνεις των ελληνικών ΑΕΙ στην πρόσφατη σύνοδο στο Λιτόχωρο Πιερίας. Η υπουργός Παιδείας κυρία Άννα Διαμαντοπούλου παρουσίασε εκεί τους πρώτους γενικούς άξονες της μεταρρύθμισης που ξεκινάει η κυβέρνηση μέσα στο καλοκαίρι. Η ίδια φιλοδοξεί να κάνει ένα βήμα περισσότερο από τη μεταρρύθμιση που υλοποίησε η Νέα Δημοκρατία. Με νέες διοικήσεις πρόσφατα στα πανεπιστήμια η κυβέρνηση έχει μια μεγάλη ευκαιρία για στήριξη των προτάσεών της, εφόσον αυτές αποδειχθούν προϊόν σοβαρής εργασίας.
Πώς όμως τα κατάφερε ο κ. Γκάγκο; Ο οποίος, ειρήσθω εν παρόδω, έστω και αν δεν είδε φοιτητές να (τον) «χτίζουν» στο γραφείο του, έχει ζήσει αποκλεισμένος σε πανεπιστήμια κατά τη διάρκεια καταλήψεων και έχει χειριστεί πολλές φορές καταστάσεις ακραίων αντιδράσεων. «Φυσικά και δέχθηκα πιέσεις και πολύ ισχυρές» λέει ο κ. Γκάγκο μιλώντας στο «Βήμα». «Αλλά με έσωσε το ότι με στήριζαν πάντα οι πρωθυπουργοί της χώρας μου». Κλειδί των πολιτικών του, όπως λέει ο ίδιος, είναι ο συνδυασμός έρευνας και διδασκαλίας στα πανεπιστήμια και η προώθηση μιας ερευνητικής και τεχνολογικής κουλτούρας.
Η αξία τού κάθε ευρώ
Ο κ. Γκάγκο παραδέχεται ότι σε περίοδο οικονομικής κρίσης τα δεδομένα είναι πιο δύσκολα για τα πανεπιστήμια. «Το σημαντικότερο είναι να διασφαλίσουμε ότι ξοδεύουμε το κάθε ευρώ σοφά. Η κρίση επίσης προσφέρει τη δυνατότητα να επανεξετάσουμε τις επενδύσεις και τον προϋπολογισμό μας ώστε να έχουμε τα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα.
Στην Πορτογαλία όλα τα πανεπιστήμια και τα πολυτεχνεία έχουν πρόσφατα υπογράψει ένα τυπικό “συμβόλαιο” με την κυβέρνηση ώστε να επιταχύνουν τα αποτελέσματα της μεταρρύθμισης και να προσφέρουν τα προνόμια της ανώτατης εκπαίδευσης σε ακόμη 100.000 εργαζομένους τα επόμενα τέσσερα χρόνια».
Στην ερώτηση αν αντιμετώπισε προβλήματα στην υλοποίηση των μεταρρυθμίσεων απαντά ξεκάθαρα: «Όλες οι αλλαγές συναντούν αντιδράσεις! Η μεταρρύθμισή μας εστιάστηκε στην αλλαγή της διοίκησης των πανεπιστημίων. Συγκροτήσαμε διοικητικά συμβούλια αποτελούμενα από 15 ως 20 μέλη. Η πλειοψηφία ήταν εκλεγμένη από τους καθηγητές των ανωτάτων ιδρυμάτων. Τα εξωτερικά μέλη των ΔΣ επιλέγονταν από εκείνους που είχαν εκλεγεί και αποτελούσαν το 1/3 του συνόλου. Ο πρόεδρος επιλέγεται από το ΔΣ. Ένα τυπικό μικρό πανεπιστημιακό 15μελές ΔΣ περιλαμβάνει οκτώ καθηγητές (επιλεγμένους από το σύνολο των καθηγητών),έναν ή δύο φοιτητές, έναν διοικητικό υπάλληλο (εκλεγμένο από ομοβάθμους του) και πέντε εξωτερικά μέλη. Τα εξωτερικά μέλη των πανεπιστημίων μπορούν να είναι και αλλοδαποί. Επιχειρηματίες, επιστήμονες και άλλοι επαγγελματίες με εμπειρία επιλέγονται συχνά. Αυτό το νέο μοντέλο διοίκησης έχει επιτρέψει στα πανεπιστήμια πολύ περισσότερη αυτονομία καθώς συνδυάζει μεγαλύτερη υπευθυνότητα από τους καθηγητές και μεγαλύτερη συνεισφορά από τα εξωτερικά μέλη του».
Το μοντέλο αυτό αποτελεί ένα από τα σενάρια που εξετάζει και το ελληνικό υπουργείο Παιδείας επικεντρώνοντας σε πρώτη φάση στην «είσοδο» προσωπικοτήτων εκτός πανεπιστημίου σε θέσεις – «κλειδιά» στη διοίκησή του. «Η βασική χρηματοδότηση από την κυβέρνηση ακολουθεί καθαρά και αντικειμενικά κριτήρια» προσθέτει ο κ. Γκάγκο. «Βασίζεται στους αριθμούς των προπτυχιακών και μεταπτυχιακών φοιτητών τους, στους χώρους διδασκαλίας, στην ποιότητα του προσωπικού κτλ. Από την άλλη πλευρά, η χρηματοδότηση της έρευνας είναι τελείως ανταγωνιστική. Το κλειδί γι’ αυτό είναι η ανεξάρτητη αξιολόγηση».