Εκατό και πλέον χρόνια πέρασαν από τον Απρίλιο του 1903 όταν ο Παναγιώτης Ζερβός, διδάκτωρ Μαθηματικών τότε του Πανεπιστημίου της Αθήνας, απολύεται από υπουργό ο οποίος θεωρεί ότι δεν τον ψήφισε στις βουλευτικές εκλογές και ιδρύει το πρώτο συστηματικό και οργανωμένο φροντιστήριο, στο οποίο διακονεί μέχρι το 1908, για να επανέλθει τον Νοέμβριο του 1920 όταν η μεταπολίτευση απολύει όλους τους καθηγητές του Πανεπιστημίου μηδέ του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή εξαιρουμένου.
Έκτοτε, ο φροντιστηριακός χώρος σχηματοποιήθηκε όχι μόνο ως ένας παράλληλος φορέας Παιδείας με εξισωτικό ρόλο, αλλά και ως το καταφύγιο μεγάλων και ασυμβίβαστων δασκάλων με κοινωνική ευαισθησία και αγώνες ενάντια σε δικτατορίες και ανυπότακτων στους μηχανισμούς μιας πολιτείας βαθύτατα εκδικητικής.
Στο μετερίζι αυτό της ελευθερίας της διδασκαλίας, δίδαξαν και συνέγραψαν κορυφαία αναστήματα των Μαθηματικών, των Φυσικών, των Χημικών και των Ελληνικών, πρωτοπόροι νέων διδακτικών μοντέλων και αυτουργοί μιας πλουσιότατης και χωρίς προηγούμενο βιβλιογραφίας. Από τον Κανέλλο και τον Πάλλα μέχρι τον Μανωλκίδη, τον Μαντά και τον Μπελεζίνη και από τον τυφλό Έλληνα μαθηματικό Μιχάλη Μενεΐδη, ο οποίος έκανε το μοναδικό έργο να συντάξει μαθηματικά βιβλία για τυφλούς στα ελληνικά, μέχρι τον ήρωα αεροπόρο της Μικράς Ασίας Γεώργιο Ξηρό, ο οποίος έζησε στην Άμφισσα με την πνοή των μαθηματικών στο φροντιστήριό του, υπάρχει ένας μακρύς κατάλογος φροντιστών διανοουμένων, οι οποίοι καθήλωναν τις πολυπληθείς φροντιστηριακές τάξεις.
Σε αυτήν τη μακρά περίοδο μοναξιάς, από τις αρχές του προηγούμενου αιώνα και από το 1940 και εντεύθεν, που το φροντιστήριο νομιμοποιείται και ελέγχεται από το υπουργείο Παιδείας, το παράλληλο ιδιωτικό λαϊκό σχολείο, στο οποίο βρίσκουν πρόσβαση γνώσης τα παιδιά των ασθενέστερων οικονομικά τάξεων, αντιμετωπίσθηκε, πάντα από τους οπαδούς μιας ιδιότυπης εκπαιδευτικής ορθοδοξίας, με τρόπους εξαιρετικά ανεπιτυχείς και διαχρονικά αναποτελεσματικούς: το εξεταστικό σύστημα και το κρατικό φροντιστήριο.
Το εξεταστικό σύστημα υπήρξε για όλες τις μεταρρυθμίσεις και τις αλλαγές ένας μεγάλος πειρασμός, καθώς πολλοί ονειρεύτηκαν τον μαγικό συνδυασμό που θα εξουδετέρωνε τον πρωταγωνιστικό ρόλο των φροντιστηρίων. ʼλλοτε με λιγότερα και άλλοτε με περισσότερα μαθήματα, το εξεταστικό δεν συνοδεύθηκε ποτέ από τις τομές αναβάθμισης του μορφωτικού ρόλου του σχολείου για να καθιστά τους μαθητές γνωστικά έτοιμους στην αξιολόγηση που το ίδιο είχε θεσπίσει.
Το κρατικό φροντιστήριο, η προσπάθεια δηλαδή της πρόσθετης σχολικής βοήθειας, άρχισε τη δεκαετία του '30 (!), επανήλθε τη δεκαετία του '80 με τα περίφημα μεταλυκειακά κέντρα και ήρθε ξανά στο προσκήνιο το 1999 με την πρόσθετη διδακτική στήριξη και την ενισχυτική διδασκαλία με τον μανδύα ευρωπαϊκών προγραμμάτων για την καταπολέμηση της μαθητικής διαρροής που άλλαξαν περιεχόμενο και στόχο χωρίς κανένα αποτέλεσμα, όπως έδειξαν όλες οι εκθέσεις αξιολόγησης των πεπραγμένων.
Εν μέσω ενός προεκλογικού αγώνα, στον οποίο όλα τα κόμματα πλειοδοτούν σε αντιφροντιστηριακή ρητορεία, σε ραδιοτηλεοπτικά spots και επιστρατεύουν για μία ακόμη φορά τους αλχημιστές τής εξαφάνισης των φροντιστηρίων – το επονείδιστο κακό (;) της Παιδείας μας – μπορούμε νηφάλια να ανοίξουμε τον διάλογο με ρεαλιστικές προτάσεις και θέσεις που μπορούν να συνοψισθούν επιγραμματικά:
-
Αυτοτέλεια του Λυκείου με τομές αναβάθμισης του μορφωτικού και παιδαγωγικού ρόλου του σχολείου σε συνδυασμό με τη διοικητική του ανεξαρτησία και αυτονομία.
-
Σαρωτική αναδιάταξη του τοπίου της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης με συστηματική αξιολόγηση της ποιότητας, αλλά και με συνεχή έλεγχο της διασύνδεσης των σπουδών με την κοινωνία και τις ανάγκες της.
-
Αποδοχή της πολύπλευρης φροντιστηριακής στήριξης ως μιας καταξιωμένης και ποιοτικής συνιστώσας, με εξειδίκευση στο μαθησιακό πρόβλημα και τις εξετάσεις.
-
Εκπαιδευτικό κουπόνι για την απευθείας χρηματοδότηση των γονέων και ειδικά των φτωχότερων για να επιλέξουν αυτοί και τα παιδιά τον τρόπο και το σχήμα της αγωγής και της εκπαίδευσης.
-
H αποδέσμευση από τη λογική του κράτους να παράγει και ταυτόχρονα να αστυνομεύει μέσω της χρηματοδότησης την Παιδεία είναι δίκαιη και αναγκαία, καθώς όλες οι έρευνες αποδεικνύουν ότι η «δωρεάν Παιδεία» χρηματοδοτεί τις σπουδές των πλουσιότερων και εξελίσσεται σε «δωρεάν αμάθεια» για φτωχότερους.
Το διεθνές φαινόμενο, που στη χώρα μας λέγεται φροντιστήριο, στην προηγμένη Ιαπωνία Juku και υπάρχει σε πάμπολλες χώρες ευρωπαϊκές ή μη, δεν μπορεί πλέον να αντιμετωπίζεται από τους οραματιστές μιας ανοικτής κοινωνίας της γνώσης ως εκπαιδευτική παρέκκλιση του κρατικού μονοπωλίου γιατί τότε η επί δεκαετίες και γενεές παρατεταμένη και καθολική λοιδορία δύο πράγματα μπορεί να σημαίνει: ή την ανεπάρκεια του συστήματος στην Παιδεία ή την υπεροχή και την αναγκαιότητα του φροντιστηρίου.
Ο Γ. Χατζητέγας είναι γενικός γραμματέας της ΟΕΦΕ
*Τα ιστορικά στοιχεία είναι από αφηγήσεις και άρθρα του καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών Σ. Π. Ζερβού και το «είπαμε δωρεάν Παιδεία όχι δωρεάν αμάθεια» ανήκει στον αείμνηστο Γεώργιο Παπανδρέου