Category: ΑΡΘΡΑ ΓΙΑ ΤΗ ΠΑΙΔΕΙΑ

  Λίγο πριν την έκδοση των αποτελεσμάτων μιας ακόμα επώδυνης εξεταστικής διαδικασίας, με την συνδρομή του ερευνητή – συγγραφέα Λευτέρη Τσίλογλου ας αποφορτίσουμε το κλίμα των συνεπειών της βαθμολογικής βάσης και ας θυμηθούμε μικρές και διδακτικές ιστορίες εξεταστικής τρέλας.

  Ξεφυλλίζοντας τη «Μαύρη Βίβλο» των εισαγωγικών εξετάσεων του 1962 ένα σπάνιο βιβλίο του Αριστείδη Πάλλα ο οποίος από το 1947 εξέδιδε ετήσιο «Δελτίο θεμάτων» με κριτική στήριξη της εξεταστικής διαδικασίας, βρίσκουμε με κάθε λεπτομέρεια το ιστορικό των λανθασμένων θεμάτων στις εισαγωγικές εξετάσεις του Πολυτεχνείου του 1962.

  Η σφοδρή σύγκρουση με το καθηγητικό κατεστημένο της εποχής έφερε στην επιφάνεια και ζητήματα αδιαβλητότητας. Στις εξετάσεις της Αρχιτεκτονικής εκείνης της χρονιάς (1962) έλαβε μέρος και εισήχθη η Όλγα Πίππα ανεψιά του τότε αντιπρυτάνεως κ. Δημοσθένη Πίππα.

  Το ανεπίτρεπτο δεν ήταν βέβαια η συγγένεια αλλά το γεγονός ότι η συγκεκριμένη υποψήφια πέρασε στο Πολυτεχνείο χωρίς να έχει το απολυτήριο του εξατάξιου τότε Γυμνασίου καθώς είχε μείνει μετεξεταστέα. Κατά την διερεύνηση του θέματος αποδείχθηκε ότι και άλλοι μετεξεταστέοι είχαν λάβει μέρος στις εξετάσεις!

  Το τι ακριβώς επακολούθησε καταγράφεται με τον πιο διασκεδαστικό τρόπο στις γελοιογραφίες της εποχής τις οποίες βρήκαμε στις σελίδες του βιβλίου.

  Διαβάζοντας την εφημερίδα «Χρόνος» του 1905(!) σε διαδοχικά δημοσιεύματα περιγράφεται το σκάνδαλο των προεισαγωγικών εξετάσεων για την σχολή υπαξιωματικών του στρατού. Την ευθύνη των εξετάσεων και την επιλογή των θεμάτων είχε το τότε Υπουργείο Στρατιωτικών που έστελνε τα θέματα ταχυδρομικώς σε σφραγισμένους φακέλους.

  «Όταν μπροστά στους υποψηφίους εμφανίστηκε ο αρμόδιος αξιωματικός με τον σφραγισμένο φάκελο ένας από τους υποψηφίους, ο λοχίας Παπανικολάου, σηκώθηκε όρθιος στο θρανίο και με δυνατή φωνή είπε:

  – Μην ανοίγετε κύριε Λοχαγέ το φάκελο. Ξέρω τι περιέχει. Είναι ένα θέμα βολής, το εξής πρόβλημα της Αριθμητικής και αυτή η άσκηση της Γεωμετρίας.

  Ένας εκ των υποψηφίων, ο λοχίας Λίτσας, μετά το πέρας των εξετάσεων πήγε να βρει τον καθηγητή των μαθηματικών στο Αρσάκειο Μιχάλη Αναγνωστόπουλο. Του είπε τι έγραψε κι αν είναι σωστά και του διηγήθηκε το επεισόδιο που συνέβη. Τότε ο Αναγνωστόπουλος θυμήθηκε ότι το ίδιο πρωί και πολύ νωρίς είδε πάνω στον πίνακα μιας αίθουσας του Αρσακείου το σχήμα της ασκήσεως της Γεωμετρίας και να το συζητούν οι καθηγητές Νικολόπουλος και Τσιλιμίγκρας. Ο λοχίας Λίτσας υπέβαλε μήνυση στο υπουργείο Στρατιωτικών. Ο θόρυβος, που δημιουργήθηκε από την πρώτη στιγμή ανάγκασε τον υπουργό κ. Βουδούρη να αναθέσει τις ανακρίσεις στον διοικητή της Σχολής Ευελπίδων Ζορμπά τον αργότερα επικεφαλής του στρατιωτικού συνδέσμου.»

  Τότε άρχισαν να εκδηλώνονται τα παθογόνα φαινόμενα, που παρουσιάζονται σε τέτοιες περιπτώσεις. Ο ένας μετέθετε τις ευθύνες στον άλλο. Κανείς δεν έφταιγε. Οι εξετάσεις ακυρώθηκαν και επαναλήφθηκαν σύντομα χωρίς να λείψουν πάλι τα παράπονα. Το πόρισμα της έρευνας δεν βρέθηκε στα φύλλα του “Χρόνου” των επόμενων μηνών.

  Όσο για τα φροντιστήρια της εποχής η ίδια εφημερίδα στις 29 Οκτωβρίου του 1905 δημοσιεύει γνωστοποίηση του φροντιστή Ιωάννη Γεράκη που «αναλαμβάνει να παρασκευάση εις τα Ελληνικά και τα Μαθηματικά τους προετοιμαζομένους δια τας σχολάς των Ευελπίδων, των Ναυτικών Δοκίμων και του Πολυτεχνείου. Η διδασκαλία των μαθημάτων ασκείται καθ’ εκάστην 5 – 8 μ.μ. υπό καθηγητών εγκρίτων εις τε την επιστήμην και τη πράξει»(!) κατέληγε η γνωστοποίηση.

  Ένας αιώνας εξετάσεων, φροντιστηρίων, προσδοκιών επιτυχίας, αμφισβητούμενων θεμάτων και διαδικασιών˙ η υπόθεση ήταν όμως πάντα ανοιχτή στην κοινωνία και την κρίση της.

 

  Οι πρόσφατες διαβεβαιώσεις της Υπουργού Παιδείας για τα ακαδημαϊκά κριτήρια των ιδιωτικών πανεπιστημίων και για την αξιοκρατική και αδιάβλητη διαδικασία πρόσβασης σ’ αυτά με σύστημα κοινών εξετάσεων και ενιαία δομή για τα ιδιωτικά και τα δημόσια ιδρύματα έχουν στον αντίποδά τους τις σπαρακτικές κραυγές του κινήματος ενάντια στην ιδιωτικοποίηση που συνοψίζονται στην τραγική θέση «…σήμερα κρίνεται το αν θα υπάρχει Δημόσιο Πανεπιστήμιο στο μέλλον…».

  Η κατηγορηματική άποψη του αρχηγού της αξιωματικής ότι «…από το κράτος που είναι παραγωγός παιδείας πρέπει να πάμε σ’ ένα κράτος που να αγοράζει την παιδεία από μία αγορά την οποία να πιστοποιεί και να ελέγχει ώστε να διασφαλίζεται το υψηλό επίπεδο των εκπαιδευτικών υπηρεσιών…», φαντάζει εξαιρετικά επικίνδυνη για την σπουδάζουσα νεολαία του κόμματός του αλλά και για τους διαμορφωτές της νέας εκπαιδευτικής πρότασης του ΠΑΣΟΚ οι οποίοι πιστοί στο δόγμα της καταπολέμησης μιας παραπαιδείας που δεν ορίζεται προτείνουν την καθολική φροντιστηριοποίηση της τελευταίας τάξης του Λυκείου.

  Η επιστολή 172 διδασκόντων που περιγράφει με σκληρά λόγια την κατάσταση στα Ανώτατα Ιδρύματα καταλογίζοντας υποκριτική “ξενοφοβία” σε όσους εκφράζονται αρνητικά στις θεσμικές αλλαγές για να μη διαταραχθεί η δικτατορία των μετρίων και η εξουσία τους έρχεται σε αντίθεση με τις απόψεις κορυφαίων πανεπιστημιακών και πολιτικών για “πυροτεχνήματα” που απειλούν να μετατρέψουν «…την Αθήνα σε Παρίσι…».

  Για μια ακόμα φορά εντέχνως επιβάλλονται τα ανύπαρκτα διλήμματα μιας ιδιότυπης εκπαιδευτικής ορθοδοξίας που επιθυμεί να συντηρήσει την κουλτούρα του εξισωτισμού με κρατικά ιδρύματα ιδιωτικών μεταπτυχιακών προγραμμάτων.

  Ενώ όλοι συμφωνούν ότι η σημερινή παιδεία σε όλες τις βαθμίδες έχει μεγάλα προβλήματα που χρήζουν δομικών μεταρρυθμίσεων το μόνο κίνημα που υπάρχει ενάντια σε αυτή την κατάσταση είναι το κίνημα για να μην υπάρχει ιδιωτική παιδεία.

  Το κίνημα ενάντια στην ιδιωτικοποίηση δεν έχει ασφαλώς την αντίληψη ότι η παιδεία μας πρέπει να απαλλαχθεί από τις εγγενείς της αδυναμίες αλλά πρώτιστα να προφυλαχθεί από μια μακρινή και αδιόρατη απειλή. Η βαθύτατα συντηρητική αυτή άποψη διαπερνά ολόκληρο το πολιτικό μας σύστημα με τα λαϊκά συνθήματα μιας ταξικότητας που δεν επιβεβαιώνεται.

  Η κρατική παιδεία, όμως, δεν είναι δωρεάν αγαθό˙ πληρώνεται από όλους τους πολίτες πλούσιους και φτωχούς και περισσότερο από τους φτωχούς˙ το αποτέλεσμα μιας ψευδεπίγραφης “δωρεάν παιδείας” αποτυπώνεται σήμερα στο αναμφισβήτητο γεγονός ότι «στις σχολές υψηλής ζήτησης το ποσοστό των φοιτητών που προέρχονται από ασθενείς οικονομικά τάξεις υποχωρεί δραματικά».

  Η ουσιαστική, ριζοσπαστική και εν τέλει δημιουργική ανάπλαση της Παιδείας μας απαιτεί πρωτίστως την συναίνεση κομμάτων και φορέων για να υπερβούμε τις συντεχνιακές λογικές που αναδεικνύουν προσχηματικές αντιθέσεις και παράλληλους μονολόγους με αποτέλεσμα οι λύσεις να επιβάλλονται τελικά από τις ευρωπαϊκές θεσμικές μας υποχρεώσεις.

 

Όταν στο τέλος της δεκαετίας του ’60 ο καθολικός κληρικός Ιβάν Ίλιτς έγραφε το βιβλίο «μια κοινωνία χωρίς σχολεία» διατυπώνοντας ένα αμείλικτο «κατηγορώ» κατά του σχολείου του δογματισμού και του βερμπαλισμού κάποιοι μίλησαν για «εξορκισμούς από τον άμβωνα».

Λίγα όμως χρόνια αργότερα, το κίνημα για την ριζική ανάπλαση του σχολείου είχε αποκτήσει τέτοια δυναμική που στο ημέτερο «Βήμα» της 4ης Ιουλίου του 1972 αναδημοσιεύθηκε το περίφημο άρθρο του Γάλλου καθηγητή Grossin με τον απίστευτο τίτλο: «το σχολείο διαστρέφει την παιδεία».

Το μέλλον ήρθε γρηγορότερα απ’ όσο το περίμεναν και οι πιο απαισιόδοξοι προάγγελοί του και η πληροφορία, τα πολιτικά δρώμενα και τα τεχνολογικά επιτεύγματα ανάγκασαν το σχολείο των ταριχευμένων ιδεών και γνώσεων να αλλάξει χωρίς όμως ποτέ να πάψει να αντιπροσωπεύει το χθες.

Το σύγχρονο ελληνικό σχολείο ανεξάρτητα από τις αιώνιες στερεότυπες αιτιάσεις και παρά την απουσία αξιολόγησης, κατά μαγικό εν πολλοίς τρόπο, στηριζόμενο μόνο στην πρωτοβουλία και την δράση των μαχόμενων εκπαιδευτικών έχει συγκλίνει σε σημαντικό βαθμό με την κοινωνία. Η ισχυροποίηση όμως του σχολικού παιδαγωγικού περιβάλλοντος απαιτεί εκτός των άλλων ζητημάτων της διδακτικής και διαθεματικής προσέγγισης της γνώσης, μια συνολική αναθεώρηση των θεσμών της σχολικής ζωής οι οποίοι έχουν απονεκρωθεί και διαστρέφουν την έννοια της συμμετοχικής και συλλογικής προσπάθειας.

Ο θεσμός της σχολικής «εκπαιδευτικής» εκδρομής ιδίως στην δευτεροβάθμια βαθμίδα έχει απολέσει κάθε συλλογικό και μορφωτικό στόχο.

Από τους καθιερωμένους μηνιαίους περιπάτους μέχρι την πενθήμερη εκδρομή της Γ΄ Λυκείου απουσιάζει παντελώς ο προγραμματισμός, η έμπνευση, η πρωτοβουλία, ο εναλλακτικός προορισμός.

Είναι δυνατόν για παράδειγμα να μην έχει πραγματοποιηθεί ποτέ μια μαθητική εκδρομή στην ωραιότερη κατά τον Ηρόδοτο ελληνική πόλη της Σάμου στα έγκατα της οποίας υπάρχει το Ευπαλίνειο όρυγμα, το μεγαλύτερο μνημείο της αρχαίας εφαρμοσμένης γεωμετρίας; Γιατί άραγε να μην συνδυάζεται μια πενθήμερη εκδρομή με τα χειμερινά σπορ στις λευκές κορυφές του Καϊμακτσαλάν;

Ο εκμαυλισμός των εφηβικών συνειδήσεων μέσω των free tickets και οι κατευθυνόμενες από ειδικευμένους operators μαθητικές εκδηλώσεις – με πρόφαση την ενίσχυση της πενθήμερης – στα μεγάλα club των ορθίων και των καθημένων του δεκαπενταμελούς με «μπουκάλι» είναι το ηθικό καταστάλαγμα μιας καλά οργανωμένης ψυχαγωγικής διαδικασίας που συχνά αποσυντονίζει τους μαθητές στην πιο κρίσιμη καμπή λίγο πριν από τις γενικές εξετάσεις.

Ένας άλλος θεσμός, η σχολική γιορτή, έχει – με ελάχιστες φωτεινές εξαιρέσεις – τυποποιηθεί σε τέτοιο βαθμό, με αποτέλεσμα να εκφυλισθεί σε μια πληκτική επανάληψη των ίδιων πανηγυρικών, των ίδιων απαγγελιών και των ίδιων σημαιοστολισμών.

Με συνοπτικές διαδικασίες χωρίς συλλογικότητα και με σημείο τριβής το αν δικαιούται το παιδί ενός οικονομικού μετανάστη να σηκώνει την ελληνική σημαία, οι σχολικές γιορτές έχουν ουσιαστικά προστεθεί στις πάμπολλες αργίες του σχολικού έτους.

Ο σχολικός αθλητισμός, ένας άλλος αναγκαίος θεσμός της σχολικής ζωής καρνικοβατεί ανάμεσα στον πρωταθλητισμό των υψηλών στόχων με όλα τα μέσα και τις αντιπαροχές και στην γυμναστική δραστηριότητα στις ακατάλληλες σχολικές αυλές.

Τα μαθητικά συμβούλια, τέλος, από αναγκαίο πρότυπο δημοκρατικής λειτουργίας στην μικρή πολιτεία του σχολείου έχει γίνει μια διαδικασία χωρίς περιεχόμενο και όραμα. Εκλογές παρωδία χωρίς κριτήρια αξιοσύνης, χωρίς επιχειρήματα και προτάσεις, ο θεσμός έχει αφεθεί στην τύχη του και έχει απαξιωθεί στα μάτια των ίδιων των μαθητών όπως δείχνει και έρευνα της Ο.Ε.Φ.Ε. για τις απόψεις των νέων αναφορικά με τους θεσμούς της σχολικής ζωής.

Η παρακμή όμως των θεσμών στο ελληνικό σχολείο μπορεί να αντιμετωπισθεί άμεσα χωρίς το κόστος – πολιτικό ή οικονομικό – να αποτελεί εμπόδιο στην συνολική τους ανάπλαση. Διαφορετικά πρέπει να αποδεχθούμε αυτό που οι ίδιοι οι μαθητές επιβεβαιώνουν με την μικρή τους συμμετοχή: ότι η εκδρομή είναι μία αμφίβολης ποιότητας «ψυχαγωγία», η σχολική γιορτή μια στερεοτυπία και ο αθλητισμός ώρα κενή ή έπαθλο εγωπληξίας.

Η «κοινωνία δίχως σχολεία» του Ίλιτς είναι ίσως προτιμότερη από τα «σχολεία που διαστρέφουν την παιδεία» και εμπεδώνουν στους εφήβους μαθητές μας την έλλειψη της συλλογικότητας, της κοινωνικότητας, της αξιοκρατίας και εν τέλει της ίδιας της δημοκρατίας.