Month: February 2010

Ένα εξαιρετικό σε επίπεδο τεκμηρίωσης άρθρο του Παντελή Κυπριανού, καθηγητή της ιστορίας της εκπαίδευσης στο Πανεπιστήμιο της Πάτρας, στην Κυριακάτικη Αυγή της 14ης Φεβρουαρίου, θέτει εξαιρετικά ερωτήματα που προϋπογράφουμε και υπογραμμίζουμε. Με τον αντικειμενικό αρθρογράφο θα διαφωνήσουμε τεκμηριωμένα μόνο στην πεποίθηση του ότι το φροντιστήριο αναδιπλασιάζει τις εκπαιδευτικές ανισότητες. Θα διαφωνήσουμε ακόμη με τη πρόταση του προς τους γονείς να μη θεωρούν ότι εγκαταλείπουν τα παιδιά τους στην τύχη τους όταν δεν μπορούν να εξασφαλίσουν την φροντιστηριακή υποστήριξη. Σε κάθε περίπτωση το άρθρο εισάγει τον προβληματισμό στο επίπεδο του ορθολογισμού και της ευπρέπειας παρά σε εκείνο του παραλογισμού στον οποίο παραπέμπει ο τίτλος. Δείτε το και περιμένουμε τα σχόλιά σας.

Η ιστορία και ο παραλογισμός του φροντιστηρίου

Ως κοινωνικό φαινόμενο στον ελλαδικό χώρο το φροντιστήριο εμφανίζεται ουσιαστικά το 1922 μετά την ψήφιση του Ν. 2905 (περί οργανισμού του Αθήνησιν Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου) με τον οποίο θεσπίζονται εισαγωγικές εξετάσεις για το Πανεπιστήμιο Αθηνών. Οι αθηναϊκές εφημερίδες κατακλύζονται από καταχωρήσεις φροντιστηρίων που διαλαλούν τις επιτυχίες τους.

Το 1933, η κυβέρνηση του Λαϊκού Κόμματος, αδυνατώντας να ικανοποιήσει τα μισθολογικά τους αιτήματα, επιτρέπει στους «καθηγητές της μέσης» να διδάσκουν ιδιαίτερα μέχρι και τρεις ώρες τη βδομάδα για να συμπληρώσουν το μισθό τους. Όσο διογκώνεται το φροντιστήριο, εκπληρώνει τριπλή λειτουργία: απασχόλησης πτυχιούχων «καθηγητικών» σχολών, ενίσχυσης των εισοδημάτων των διορισμένων εκπαιδευτικών και δραστικό μέσο μη ενασχόλησης με τα «κοινά». Γιατί να διεκδικήσει κάποιος συλλογικά μία αβέβαιη και γλίσχρη μισθολογική αύξηση, όταν μπορεί να βγάλει, γρήγορα και «μαύρα», τα πολλαπλάσια;

Η ακατανόητη στάση των ελληνικών κυβερνήσεων μεταπολεμικά, μέχρι το 1981, να μην υιοθετήσουν τη διεθνή τάση μαζικοποίησης της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης σε μια συγκυρία οικονομικής ανάπτυξης, τροφοδότησε τόσο τη λεγομένη φοιτητική μετανάστευση στο εξωτερικό όσο και την αστυφυλία, καθώς πολυάριθμοι κάτοικοι μετακινήθηκαν από την επαρχία στην Αθήνα, για να δώσουν στα παιδιά τους περισσότερες ευκαιρίες για σπουδές.

Ο συγκριτικά μικρός αριθμός των εισακτέων (4.000 κοντά στα τέλη της δεκαετίας του 1950 και 15.000 στα τέλη του 1970), σε μία περίοδο έντονης οικονομικής ανάπτυξης και διόγκωσης των κρατικών υπηρεσιών, εξέθρεψε την αναπαράσταση για το πτυχίο ως το κατεξοχήν κριτήριο αποτίμησης της προσωπικής διαδρομής. Ενισχυμένη από την απουσία οριζόντιας κινητικότητας στο σχολείο και συμπληρωματικών μορφών πρόσβασης στα ΑΕΙ, η εν λόγω αναπαράσταση ξαναζωντάνεψε δοξασίες του 19ου αιώνα, που ήθελαν τον Έλληνα ζηλωτή του σχολείου και των γραμμάτων, πρόθυμο για κάθε θυσία, προσωπική και οικογενειακή, για να προκόψει.

Παραδόξως, η «εξύμνηση» του σχολείου οδήγησε στην απονέκρωσή του. Η άνιση ανάπτυξη των κρατικών υπηρεσιών στις δεκαετίες του 1960 και του 1970 δεν οδήγησε στη θεμελίωση ενός «κράτους-πρόνοιας», αλλά κατέστησε δυνατή τη γρήγορη απορρόφηση της πλειονότητας των αποφοίτων ΑΕΙ, κατά πρώτο λόγο των «ημετέρων». Έτσι, ενισχύθηκε κι άλλο η εικόνα του πτυχίου-διαβατηρίου για την ανοδική κοινωνική κινητικότητα, η οποία, με τη σειρά της, ανατροφοδότησε τη ζήτησή του. Συνέπεια; Ισχνή συμβολή της εκπαίδευσης στην ανάπτυξη της χώρας, προσκόλληση στο παρελθόν, διαιώνιση των απαρχαιωμένων σχολικών δομών.

Όλα αυτά εξέθρεψαν το «αναγκαίο κακό», τα φροντιστήρια τα οποία επέτειναν τη διάλυση του δημόσιου σχολείου και δημιούργησαν σειρά από φαινομενικά παράδοξες καταστάσεις, που δεν μπορούν να ερμηνευτούν με όρους αγοράς, κόστους/οφέλους ή προσφοράς/ζήτησης. Θα περίμενε κανείς ότι ο τετραπλασιασμός των εισακτέων τα τελευταία 30 χρόνια, σε συνδυασμό με τη μείωση του αριθμού των μαθητών, θα οδηγούσε στην αποδυνάμωσή τους. Κάθε άλλο.

Με το χρόνο ο αριθμός των μαθητών στα φροντιστήρια αυξάνει. Μπορεί κάποιες κυβερνητικές πολιτικές, όπως η «μεταρρύθμιση Αρσένη», να συνέτειναν σ' αυτό, δεν εξηγούν, όμως, το φαινόμενο. Πώς γίνεται να κάνουν φροντιστήριο, και μάλιστα περισσότερο από τους άλλους, οι μαθητές των «καλύτερων» και «ακριβότερων» γυμνασίων και λυκείων της χώρας; Πώς γίνεται να κάνουν τα παιδιά φροντιστήρια, ακόμη κι από το νηπιαγωγείο, το οποίο με τη σειρά του σχολειοποιείται;

Είναι προφανές ότι ο κόσμος του φροντιστηρίου συνιστά ένα σύμπαν με δικούς του κανόνες και κώδικες αμοιβαίας αλληλο-αναγνώρισης (η υψηλή τιμή μαρτυρά τον καλό φροντιστή και συνάμα την ευμάρεια της οικογένειας), από το οποίο σύμπαν ζουν χιλιάδες άνθρωποι. Καμία κυβέρνηση δεν μπορεί εύκολα να το διαλύσει, και ενδεχόμενα δεν θα είχε λόγο να το αγγίξει, αν δεν υπομόνευε το δημόσιο σχολείο, τις αρχές και τους ρυθμούς του. Ενδεικτικά, το φροντιστήριο φαντάζει ως θεσμός πιο φιλελεύθερος, λιγότερο καταθλιπτικός και λιγότερο αυστηρός.

Τα προαναφερθέντα δεν είναι από μόνα τους κακά, εφόσον κάποια θα μπορούσε να τα κάνει κτήμα του και το δημόσιο σχολείο, για να καταπολεμήσει την πλήξη και την απώθηση που αισθάνονται πολλά παιδιά γι αυτό. Το πρόβλημα είναι ότι, καθώς τα όρια ανάμεσα στους δύο θεσμούς είναι διαπερατά, λόγω κυρίως της εμπλοκής των εκπαιδευτικών και στους δύο, το σχολείο παραχωρεί όλο και περισσότερο αρμοδιότητές του υπέρ του φροντιστηρίου (όπως ο επαγγελματικός προσανατολισμός), ουσιαστικά δηλαδή αυτό-ακυρώνεται. Έτσι, απονευρώνονται και απο-νομιμοποιούνται μέτρα ορθά, όπως η Πρόσθετη Διδακτική Στήριξη και το Ολοήμερο.

Γιατί δεν αντιδρούν εντονότερα οι γονείς που πληρώνουν ένα τεράστιο τίμημα; Οι λόγοι είναι πολλοί, αρχής γενομένης από την προαναφερθείσα αναπαράσταση του πτυχίου. Ως σημαντικότερο θεωρώ την κοινωνική πίεση, που οδηγεί τους γονείς, ακόμη και τους πιο άπορους, να ταυτίσουν το φροντιστήριο με την τύχη των παιδιών τους και να πιστεύουν ότι αν δεν τα στείλουν τα αφήνουν στη μοίρα τους και τα καταδικάζουν στην αποτυχία. Εδώ ακριβώς έγκειται ο παραλογισμός του φροντιστηρίου.

Ξέρουμε ότι το σχολείο αναπαράγει σε μεγάλο βαθμό τις κοινωνικές και πολιτισμικές ανισότητες. Αυτό ισχύει πολύ περισσότερο για το φροντιστήριο, το οποίο λειτουργεί με βασικό γνώμονα το κέρδος: οι εύποροι, οικονομικά και γνωστικά, μαθητές, ιδιαίτερα των αστικών κέντρων, μαθητεύουν στα καλά φροντιστήρια και τους ακριβούς φροντιστές, οι λιγότερο εύποροι στα ανάλογα. Με τον τρόπο αυτό αναδιπλασιάζονται οι αρχικές ανισότητες. Το φροντιστήριο, με άλλα λόγια, δεν βοηθά όλους τους υποψήφιους να μπούνε στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Αντίθετα, διευρύνει τις πιθανότητες αυτών που έχουν ήδη τις περισσότερες πιθανότητες να περάσουν. Έτσι, νομίζω ότι μπορούμε να κατανοήσουμε και τη διεύρυνση των κοινωνικών ανισοτήτων τα τελευταία χρόνια, παρά την αύξηση του αριθμού των εισακτέων.

Κανένα σύστημα πρόσβασης στην τριτοβάθμια εκπαίδευση δεν θα περιορίσει από μόνο του δραστικά τις κοινωνικές ανισότητες και δεν θα καταλύσει τα φροντιστήρια. Μπορεί, όμως, να κάνει δύο πράγματα: να συμβάλλει ώστε να βγουν οι γονείς από το δίλημμα «μη φροντιστήριο = εγκατάλειψη των παιδιών»∙ και να μην ιεραρχεί θεσμούς και επαγγέλματα, όπως ακριβώς κάνει το ισχύον σύστημα εισαγωγικών με την επικουρία των φροντιστηρίων, οδηγώντας έτσι τους νέους και τις νέες σε επιλογές ασύμβατες με τις δεξιότητες και τις προτιμήσεις τους.

*Ο Παντελής Κυπριανός διδάσκει ιστορία της εκπαίδευσης στο Πανεπιστήμιο Πατρών 

Αποτελεί κοινό τόπο της εκπαιδευτικής αρθρογραφίας η αναγνώριση του γεγονότος ότι το κρατικό μοντέλο της παιδείας μας διανύει την πιο χαρακτηριστική περίοδο της πολύχρονης κρίσης του. Η κατάσταση βεβαίως ουδέποτε υπήρξε ικανοποιητική, όμως τώρα όλοι οι επαΐοντες όλων των βαθμίδων και των συντεχνιών λένε και γράφουν « δεν πάει άλλο». Ο επικεφαλής του αδόξως περατωθέντος δημοσίου διαλόγου για την παιδεία το είπε με δραματικό τόνο « … αν δεν γίνει κάτι τώρα, δεν θα γίνει ποτέ».

Οι παράγοντες της κρίσης πολλοί και διάφοροι, όμως οι οραματιστές μιας κρατικής παιδείας με την προσφιλή συνήθεια δεκαετιών και με την ενοχή της αδυναμίας τους προβάλλουν μονίμως και συστηματικώς έναν και μοναδικό λόγο: την υποχρηματοδότηση. Ο παραμερισμός της αξιοκρατίας, η έλλειψη ακόμα και ελάχιστων βαθμών εκπαιδευτικής αυτονομίας και η αποθέωση της δημοσιοϋπαλληλικής νοοτροπίας που δεν επιτρέπει καμία ευελιξία, ουδόλως αξιολογούνται.

Το χάσμα ανάμεσα στην ιδιωτική παιδεία, στην οποία η κοινωνία αργά και σταθερά μεταστρέφεται και το δημόσιο σύστημα συνεχώς μεγαλώνει. Η διεύρυνση των ποσοτικών μεγεθών της ιδιωτικής εκπαίδευσης είναι σταθερή σε απόλυτους αριθμούς παρά την εγχώρια υπογεννητικότητα και την ταυτόχρονη θεαματική αύξηση των οικονομικών μεταναστών που έχουν ελάχιστη πρόσβαση σε ιδιωτικά αγαθά και υπηρεσίες παιδείας.

Ο αριθμός των μαθητών όλων των βαθμίδων στα ιδιωτικά σχολεία αυξάνει, τα περιφερειακά και απομακρυσμένα ΤΕΙ και ΑΕΙ πνέουν τα λοίσθια, γιατί οι επιτυχόντες τους μέσω πανελλαδικών επιλέγουν τελικώς τα ιδιωτικά κολλέγια των μεγάλων αστικών κέντρων, τα φροντιστήρια αποτελούν υποχρεωτικό μονόδρομο γνώσης και επιτυχίας, τα παιδιά της οικονομικής και πολιτικής ελίτ επιλέγουν απευθείας το Ι.Β. που οδηγεί στα ξένα πανεπιστήμια και μερικοί πονηροί νεοέλληνες επιχειρούν την είσοδο στα κεντρικά πανεπιστήμια μέσω κυπριοποιήσεων και ομογενοποιήσεων.

Το δημόσιο σχολείο ιδίως στη Λυκειακή βαθμίδα υπολειτουργεί και κυριολεκτικά διαλύεται κάθε Άνοιξη, καθώς όλοι αξιοποιούν τις επιτρεπόμενες απουσίες για να προετοιμασθούν ιδιωτικώς για τις επερχόμενες εξετάσεις, το δημόσιο πανεπιστήμιο των παραταξιακών σημειώσεων αντί των πολλαπλών καθηγητικών συγγραμμάτων μετράει τους μισούς του φοιτητές αιώνιους και οι πρυτάνεις που δεν υποθάλπουν τις ακραίες αντιλήψεις δέρνονται ανηλεώς.

Τίποτα από τα παραπάνω δεν προμηνύει ότι η χώρα μας θα αποκτήσει το συγκριτικό πλεονέκτημα των προηγμένων κοινωνιών του 21ου αιώνα στις γνώσεις και τις δεξιότητες.

Πού οδηγεί η κρίση στην παιδεία; Ποιο θα’ ναι το αποτέλεσμα των ατελέσφορων πρακτικών του κράτους στην παιδεία και των ακατάλληλων για τη δημοκρατία αντιλήψεων που επικυριαρχούν ακόμα και τώρα που αποκαλύπτεται παντοιοτρόπως το αδιέξοδο;

Η κοινωνία αργά αλλά σταθερά μεταστρέφεται στην ιδιωτική παιδεία καθώς αυτό που ενδιαφέρει πρωτίστως τους γονείς είναι η ποιότητα, η αποτελεσματικότητα και η ανταποδοτικότητα της εκπαίδευσης και όχι τα ιδεολογήματα των ιδιοκτητών της κρατικής παιδείας.

Η ιδιωτική εκπαίδευση από την άλλη μεριά έχει λάβει προ πολλού το μήνυμα της ζητούμενης αναβάθμισης και της προσαρμογής της στις αυξανόμενες απαιτήσεις της κοινωνίας.

Τα ιδιωτικά σχολεία πιστοποιούν τις δομές και την εκπαιδευτική τους διαδικασία, τα φροντιστήρια καινοτομούν αποκτώντας πρότυπα λειτουργίας, οι ιδιωτικές επενδύσεις σε παιδικούς σταθμούς και νηπιαγωγεία είναι σε έξαρση, τα κολλέγια αναζητούν τις καλύτερες συνεργασίες με ευρωπαϊκά πανεπιστήμια και διακεκριμένους πανεπιστημιακούς και τα ιδιωτικά μεταπτυχιακά πολλαπλασιάζονται ραγδαίως παρέχοντας αναγνωρισμένους τίτλους στην αγορά εργασίας.

Η κρίση της παιδείας στην Ελλάδα αλλά και σε ολόκληρο τον κόσμο αποτυπώνεται εύστοχα στο ευρηματικό σύνθημα των πρόσφατων γερμανικών φοιτητικών κινητοποιήσεων « θέλουμε κι εμείς πλούσιους γονείς ». Με τη λογική « των πλούσιων γονέων » να επικυριαρχεί, θα πληθαίνουν οι απαιτήσεις για συστήματα ελεύθερης επιλογής εκπαιδευτικών σχημάτων μέσω διατακτικών και το κράτος θα περιορισθεί στην άσκηση του εποπτικού του ρόλου στην παιδεία. Η θεωρία της υποχρηματοδότησης δεν πείθει πλέον την κοινωνία, η οποία προπορεύεται και διαισθάνεται την ανεπάρκεια της ανεξέλεγκτης και ομοιόμορφης χρηματοδότησης. Με αυτήν την διαίσθηση άλλωστε η ελληνική οικογένεια δαπανά τεράστια ποσά για την ιδιωτική εκπαίδευση χωρίς καμία φοροαπαλλαγή και καλείται επιπροσθέτως να ξαναπληρώσει τους φόρους μιας ακριβοπληρωμένης αμάθειας.              

Όσον αφορά στους παρόχους μεταδευτεροβάθμιας και μεταλυκειακής εκπαίδευσης (κολλέγια, ΙΕΚ, ΕΕΣ), ο ανταγωνισμός για την προσέλκυση των υποψήφιων σπουδαστών είναι έντονος και επικεντρώνεται σε παράγοντες όπως οι προσφερόμενες ειδικότητες, η ποιότητα των σπουδών και του διδακτικού προσωπικού, οι προοπτικές επαγγελματικής αποκατάστασης κ.ά.

Η συγκεκριμένη αγορά αφορά σε περισσότερους από 300 χιλιάδες εκπαιδευόμενους, με την αξία της να ξεπερνά τα 700 εκατομμύρια ευρώ. Στα Κέντρα Ξένων Γλωσσών σημαντικό ρόλο κατέχουν η τιμολογιακή πολιτική, η τοποθέτηση και οι κτιριακές υποδομές, το μέγεθος των τμημάτων και η ποιότητα των καθηγητών. Οι μαθητές στα συγκεκριμένα κέντρα υπολογίζονται σε 900 χιλ. περίπου και ο τζίρος που προκύπτει σε 850 εκατ. ευρώ. Όσον αφορά στα ΚΞΓ, από τη μελέτη προκύπτει ότι τα επόμενα έτη θα ενταθεί η ανάπτυξη των αλυσίδων, οι οποίες ασκούν έντονες πιέσεις στα μεμονωμένα φροντιστήρια.

Κολλέγια

Ο Νόμος 3696/2008 θέσπισε τους όρους και τις προϋποθέσεις χορήγησης άδειας ίδρυσης και λειτουργίας των κολλεγίων. Τον Ιούλιο του 2009 χορηγήθηκαν 41 σχετικές άδειες από το Υπουργείο Παιδείας, ωστόσο το Νοέμβριο αποφασίστηκε να επανεξεταστούν. Το Προεδρικό Διάταγμα για την αναγνώριση των επαγγελματικών δικαιωμάτων των αποφοίτων των κολλεγίων, στο πλαίσιο της κοινοτικής Οδηγίας 2005/36/ΕΚ βρίσκεται σε διαδικασία επεξεργασίας και αναμένεται να ολοκληρωθεί άμεσα.

ΙΕΚ

Στην εγχώρια αγορά λειτουργούν 114 δημόσια ΙΕΚ και 53 ιδιωτικά. Βασικό συγκριτικό πλεονέκτημα αυτών αποτελεί η προσφορά πολλών ειδικοτήτων, οι οποίες καταρτίζουν τους σπουδαστές σε περιζήτητα επαγγέλματα και κατ' επέκταση συντελούν σε γρήγορη απορρόφηση από την αγορά εργασίας.

ΕΕΣ

Στην εγχώρια αγορά λειτουργούν περίπου 5.000 εργαστήρια, κατά βάση μικρομεσαίες επιχειρήσεις, εκ των οποίων 4 στα 10 προσφέρουν προγράμματα πληροφορικής. Τα ΕΕΣ προσφέρουν κατάρτιση διάρκειας έως 18 μήνες και χορηγούν απλές βεβαιώσεις στους απο-φοίτους τους.

ΚΞΓ

Στην αγορά των ΚΞΓ βασικό χαρακτηριστικό αποτελεί η υπερπροσφορά (7.500 φροντιστήρια, με το 1/4 να δραστηριοποιείται στην Αττική), προκαλώντας έντονο ανταγωνισμό. Η πλειοψηφία αυτών είναι μικρού μεγέθους με 100-120 μαθητές.

Προβλήματα – Προοπτικές

Σύμφωνα με εκπρόσωπους των επιχειρήσεων του κλάδου με τους οποίους συνεργάστηκε η Hellastat για την εκπόνηση της μελέτης, η αγορά των κολλεγίων πλήττεται από τις συνεχείς αλλαγές στο νομικό πλαίσιο, οι οποίες προκαλούν αβεβαιότητα και δυσχεραίνουν τη λειτουργία τους, την προσέλκυση σπουδαστών και την υλοποίηση επενδύσεων.

Ταυτόχρονα, η άναρχη ανάπτυξη των ΕΕΣ και η δυσανάλογα αυστηρές προδιαγραφές άδειας λειτουργίας που έχουν τεθεί, η μη αναγνώριση των επαγγελματικών δικαιωμάτων ορισμένων ειδικοτήτων που προσφέρουν τα ΙΕΚ, το μικρό μέγεθος της εγχώριας αγοράς σε συνδυασμό με την πληθώρα εναλλακτικών επιλογών που προσφέρονται αποτελούν σημαντικά προβλήματα του κλάδου. Τέλος, τα ΚΞΓ αντιμετωπίζουν υψηλό ανταγωνισμό από τα ιδιαίτερα μαθήματα.

Στη μελέτη της Hellastat προκύπτει ότι οι προοπτικές των παρόχων μεταδευτεροβάθμιας και μεταλυκειακής εκπαίδευσης εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τις εξελίξεις στο νομικό πλαίσιο. Ζητήματα όπως η αναγνώριση των πτυχίων και των επαγγελματικών δικαιωμάτων των αποφοίτων των κολλεγίων καθορίζουν τη ζήτηση και την πορεία όχι μόνο των εν λόγω εκπαιδευτικών οργανισμών, αλλά και των ΙΕΚ. Ταυτόχρονα, και η κατηγορία των ΕΕΣ βρίσκεται σε περίοδο ανακατατάξεων, λόγω των αναμενόμενων εξελίξεων σχετικά με τους όρους λειτουργίας αυτών.

Επίσης, διαπιστώνεται ότι οι ιδιωτικοί πάροχοι εκπαίδευσης στρέφονται σε συνεργασίες μεταξύ τους, ώστε να ενισχύσουν τη φήμη τους, να αυξήσουν τους σπουδαστές τους και να αναπτύξουν οικονομίες κλίμακας. Από την πλευρά των σπουδαστών και της διαδικασίας επιλογής εκπαιδευτικού ομίλου παρατηρείται τάση για μεγαλύτερη έρευνα σε επίπεδο αντικειμένου σπουδών, ποιότητας και απορρόφησης στην αγορά εργασίας. Τέλος, παρατηρείται αυξημένη ζήτηση για τεχνικές ειδικότητες και επαγγέλματα.