Κυκλοφόρησε πριν από λίγες μέρες το νέο βιβλίο του απόμαχου Φροντιστή Λευτέρη Τσίλογλου από τις εκδόσεις Κέδρος. Παραθέτουμε τον πρόλογο του εκπληκτικού βιβλίου που ανατρέπει οριστικά τους εγχώριους μύθους και μας θυμίζει το Γιώργο Σεφέρη που έγραφε “Σβήνοντας ένα κομμάτι από το παρελθόν είναι σα να σβήνεις ένα αντίστοιχο κομμάτι απ’το μέλλον”. Το φροντιστήριο δε μπορεί πλέον να αντιμετωπίζεται ως ευκαιριακό εγχώριο φαινόμενο αλλά ως διαχρονικό και διεθνές εκπαιδευτικό γεγονός.
“H έκδοση του βιβλίου «Τα φροντιστήρια στην Ελλάδα: Η ιστορία και οι άνθρωποι» άνοιξε τη συζήτηση πάνω σ’ ένα θέμα, που όλως παραδόξως δεν είχε μέχρι σήμερα ιστορηθεί. Για πολλούς, αποτέλεσε έκπληξη ή καινούργια γνώση ότι το φαινόμενο των φροντιστηρίων έχει πίσω του μια τόσο μεγάλη ιστορία. Έχοντας συνδέσει το θέμα με τις απαξιωτικές κορώνες, που σε κάθε ευκαιρία ακούγονται σα δίσκος γραμμοφώνου, επαναλαμβάνουν μονότονα το ίδιο τραγούδι.
Ε, λοιπόν δεν είναι έτσι.
Πίσω από το θεσμό, υπήρξαν άνθρωποι με προσφορά και έργο, με αξία και δυνατότητες. Άνθρωποι που είχαν όραμα για την παιδεία και που προσπάθησαν, στο βαθμό που μπορούσαν, να το πραγματώσουν.
Για το βιβλίο, μέχρι τώρα υπήρξαν θετικές κρίσεις, υπήρξαν και αρκετές καλές κριτικές. Τα κείμενα αυτά τα ενσωματώνω στο τέλος του τόμου. Ανεπίσημες απόψεις και κρίσεις δεν ξέρω τι υπήρξαν και τι ακουστήκαν. Σε μένα μένει μια θετική γεύση πως άνοιξα το θέμα πάνω σε μια διάσταση της εκπαίδευσης, που αντιμετωπίστηκε σαν αποπαίδι ενώ στην πραγματικότητα δεν είναι έτσι.
Ελπίζω στην πορεία να έρθουν άλλοι μελετητές που με τη χρονική απόσταση θα δουν πιο αντικειμενικά και ουδέτερα το θέμα. Εγώ δεν είμαι ουδέτερος· αντίθετα, είμαι βουτηγμένος όλος μέσα στο θεσμό. Όμως η συγκέντρωση των στοιχείων –και άλλων που στην πορεία θα ανακαλυφθούν– θα είναι ο μπούσουλας πάνω στα οποία θα στηριχθεί ο μελλοντικός μελετητής.
Στην παρουσίαση του βιβλίου της 1ης έκδοσης, που έγινε στα γραφεία της Ο.Ε.Φ.Ε. τη μέρα της σχολικής γιορτής των τριών Ιεραρχών (30 Ιανουαρίου 2006), είχα δώσει την υπόσχεση ότι θα ακολουθήσει νέα έκδοση του βιβλίου, με πιο οργανωμένη μορφή.
Τότε, στη μικρή μου εισήγηση, διατύπωσα την υπόθεση ότι φροντιστήρια ή παρόμοιοι θεσμοί υπάρχουν στην Ελλάδα από τις τελευταίες δεκαετίες του δέκατου ένατου αιώνα. Αυτό στην πρώτη έκδοση ήταν ένας λογικός ισχυρισμός, χωρίς όμως να στηρίζεται με στοιχεία, με παραδείγματα, με διευθύνσεις, με ονόματα εκπαιδευτικών. Σήμερα, καλύπτω αυτήν την έλλειψη θεμελιώνοντάς την με δημοσιεύματα και διαφημίσεις εφημερίδων της εποχής. Δυστυχώς, οι χρονικές αποστάσεις είναι μεγάλες: προσωπικές αφηγήσεις, απομνημονεύματα και προσωπικά αρχεία δεν υπάρχουν ή δεν βρέθηκαν ακόμη. Βασική όμως πηγή αποτελούν τα «σώματα» των εφημερίδων της εποχής –όσα από αυτά είναι προσπελάσιμα.
Βέβαια, μέσα από τις εφημερίδες δεν αναπαράγεται η ζωή. Δίνεται όμως η ατμόσφαιρα, η ιδέα για τις συνθήκες της εποχής. Γι’ αυτό το λόγο, είναι απαραίτητο τα δημοσιεύματα αυτά να τα βλέπει κανείς με κριτική ματιά, να αφαιρεί κατά το δυνατόν τις προχειρότητες και τις υπερβολές της καθημερινής επίκαιρης γραφής, τις αναστολές του εκδότη και διευθυντή της εφημερίδας, τις υστεροβουλίες που φυσικά υπάρχουν και λειτουργούν, τον κοινωνικό περίγυρο, τα επίκαιρα γεγονότα που εξελίσσονται κτλ. Μια στοιχειώδης άμυνα είναι να συνδυάζεις τις ειδήσεις διαφορετικών εφημερίδων της εποχής, που έχουν διαφορετικές τοποθετήσεις στα πολιτικά πράγματα και υποστηρίζουν πολλές φορές αντικρουόμενα συμφέροντα. Τελικά, πιστεύω ότι με τα παραδείγματα που παραθέτω σ’ αυτή την έκδοση, θεμελιώνω την αρχική μου θέση: Τα φροντιστήρια στην Ελλάδα υπάρχουν και λειτουργούν από τον 19ο αιώνα.
Η υπόσχεσή μου για τη χωρική επέκταση της μελέτης του φροντιστηριακού φαινομένου σε όλη την επικράτεια δεν ήταν δυνατόν να υλοποιηθεί από ένα μόνο άνθρωπο. Πρέπει να ομολογήσω ότι η πρόσκλησή μου για εξωτερική βοήθεια δεν βρήκε την ανταπόκριση που αρχικά ανέμενα. Όμως, σ’ αυτή την έκδοση γίνεται ευρύτερη αναφορά στις συνοικίες της Αθήνα, στη Θεσσαλονίκη και τον Πειραιά.
Εκείνο που πρέπει να μας καθησυχάζει είναι ότι με την αναγκαία χρονική καθυστέρηση και την προσαρμογή σε μικρότερη κλίμακα, τα φαινόμενα που συμβαίνουν στην επαρχία παρουσιάζουν αξιόλογες αναλογίες με αυτά της πρωτεύουσας. Ωστόσο, θα άξιζε να αναφερθούν χαρακτηριστικά ονόματα και ειδικές περιπτώσεις. Αυτό θα πρέπει να γίνει από τοπικούς παράγοντες που ενδιαφέρονται και έχουν γνώση πάνω στο θέμα. Η πληθώρα των στοιχείων που συγκέντρωσα στην πορεία της έρευνας για τα προπολεμικά φροντιστήρια με υποχρεώνουν να τα παρουσιάσω σε ιδιαίτερο τόμο. Επειδή λοιπόν η περίοδος μέχρι τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο έχει τη δική της ενότητα και αυτονομία, πιστεύω ότι είναι δίκαιος ένας τέτοιος διαχωρισμός.
Η μελέτη των μεταπολεμικών φροντιστηρίων, με τις νέες συνθήκες που δημιουργήθηκαν από τη γενίκευση των εξετάσεων και της συμμετοχής των μαθητών σ’ αυτές, αξίζει μιας περισσότερο αναλυτικής ιστορικής, οικονομικής και κοινωνιολογικής μελέτης. Αυτό θα αποτελέσει αντικείμενο του δεύτερου τόμου, όπου θα τονιστεί η αντίστοιχη γενίκευση των φροντιστηριακών θεσμών σε όλο το μήκος και το πλάτος της επικράτειας.
Η γενική συμμετοχή των μαθητών στις Πανελλαδικές εξετάσεις, τα νέα κοινωνικά φαινόμενα που αναδεικνύονται, βάζουν τα φροντιστήρια σε νέα καθήκοντα για τη συνέχιση της ύπαρξής τους. Για όλα αυτά θα μιλήσουμε στα κεφάλαια που ακολουθούν”.
Ένα συναρπαστικό βιβλίο για την άγνωστη ιστορία της ιδιωτικής παιδείας στη χώρα μας με ντοκουμέντα που για πρώτη φορά συνθέτουν το τοπίο σε μια ταραγμένη κοινωνικά και εκπαιδευτικά περίοδο από το 1860 έως το 1940. Το βιβλίο θα παρουσιασθεί στις 22 Μαρτίου 2008 σε ειδική εκδήλωση στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Συνάντησης Φροντιστών η οποία θα πραγματοποιηθεί στο ξενοδοχείο PARK με τίτλο “ Η Ανατροπή του Ελληνικού Μύθου∙ Διεθνές Φαινόμενο το Φροντιστήριο”
Συγχαρητήρια Λευτέρη και καλή δύναμη για τη συνέχεια!