Τα θέματα των πρόσφατων Πανελλήνιων Εξετάσεων στο μάθημα της Βιολογίας Γενικής Παιδείας κρίθηκαν από σχεδόν το σύνολο των υποψηφίων αλλά και των υπόλοιπων ενδιαφερομένων, ως θέματα αυξημένης δυσκολίας και σε ορισμένες περιπτώσεις με ασαφείς διατυπώσεις που επιδέχονται διαφορετικές ερμηνείες και εγείρουν ερωτήματα για τον τρόπο αξιολόγησης των υποψηφίων. (Ο Βασίλης Ζευγώλης, βιολόγος με πολύχρονη διδακτική εμπειρία, καταθέτει την ένστασή του για την ελαφρότητα με την οποία προσπερνάμε μια κορυφαία δοκιμασία των έφηβων μαθητών μας στο κατώφλι μιας επικίνδυνα πρόχειρης κοινωνίας…)
Αν και, κατά τη γνώμη μου, υπάρχουν αρκετά σημεία τα οποία θα έπρεπε να συζητηθούν, θα επικεντρώσω την αιχμή της κριτικής μου στο τελευταίο θέμα του διαγωνίσματος. Στο θέμα Δ1 απεικονίζονται διαγραμματικά οι συγκεντρώσεις του οξυγόνου και των αποικοδομητών από ένα σημείο απόρριψης λυμάτων σε σχέση με την απόσταση. Η μία καμπύλη (Α) φαίνεται να αυξάνεται σχετικά απότομα και στη συνέχεια η συγκέντρωση παραμένει σταθερή, όσο απομακρυνόμαστε από το σημείο απόρριψης λυμάτων και η άλλη καμπύλη (Β) μειώνεται σχετικά απότομα και στη συνέχεια η συγκέντρωση παραμένει σταθερή, όσο απομακρυνόμαστε από το σημείο απόρριψης λυμάτων. Οι μαθητές κλήθηκαν να απαντήσουν ποια καμπύλη αντιστοιχεί στο οξυγόνο και ποια στους αποικοδομητές και να αιτιολογήσουν την απάντηση τους.
Ένα τέτοιο θέμα θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι αναδεικνύει την κριτική σκέψη των υποψηφίων (και θα ήταν βέβαια καλοδεχούμενο από όλους μας), αρκεί η διατύπωση του θέματος να ήταν προσεκτική, σαφής και διδακτικά αξιόπιστη. Στο συγκεκριμένο θέμα:
– στο διάγραμμα δεν απεικονίζονται οι αρχικές συγκεντρώσεις του οξυγόνου και των αποικοδομητών πριν την απόρριψη των λυμάτων, έτσι ώστε οι υποψήφιοι να μπορέσουν να εκτιμήσουν ορθότερα τις μεταβολές των συγκεντρώσεων που απεικονίζονται. Θυμίζω ότι στο βιβλίο του ΟΕΔΒ που εκδόθηκε το 1999 υπήρχε ταυτόσημο θέμα (κρίμα που δεν το έλαβε υπόψη της η ΚΕΕ), άριστα επεξεργασμένο και διατυπωμένο, που υπάρχει σε πολλά φροντιστηριακά βοηθήματα και έχει αναλυθεί στην τάξη από πολλούς συναδέλφους.
– στην εκφώνηση δεν αναφέρεται πουθενά η έννοια της απόστασης από το σημείο απόρριψης λυμάτων σε σχέση με το φαινόμενο επομένως, οι υποψήφιοι έπρεπε να κατανοήσουν το ζητούμενο αποκλειστικά από τα δεδομένα στοιχεία του διαγράμματος. Επισημαίνω ότι πολλοί υποψήφιοι δεν πρόσεξαν καν τη λέξη απόσταση στο διάγραμμα, ορισμένοι δεν έδωσαν την απαιτούμενη σημασία στη λέξη, πολλοί πίστεψαν ότι απεικονίζεται χρόνος, με αποτέλεσμα οι περισσότεροι υποψήφιοι, βασιζόμενοι στο φαινόμενο του ευτροφισμού (δικαίως), θεώρησαν ότι η καμπύλη Α απεικονίζει τους αποικοδομητές και η καμπύλη Β τη συγκέντρωση του οξυγόνου.
Το εντυπωσιακό είναι οι απαντήσεις των φροντιστηρίων που αναρτήθηκαν στο internet όπου:
– ορισμένα φροντιστήρια θεωρούν ότι η καμπύλη Α απεικονίζει τους αποικοδομητές και η καμπύλη Β τη συγκέντρωση του οξυγόνου και αιτιολογούν με το φαινόμενο του ευτροφισμού, χωρίς να λάβουν υπόψη τους την έννοια της απόστασης.
– ορισμένα φροντιστήρια θεωρούν ότι η καμπύλη Β απεικονίζει τους αποικοδομητές και η καμπύλη Α τη συγκέντρωση του οξυγόνου και αιτιολογούν με το φαινόμενο του ευτροφισμού, συμπεριλαμβάνοντας την άποψη (που είναι και η σωστή) ότι όσο απομακρυνόμαστε από ένα σημείο απόρριψης λυμάτων, μειώνεται η ποσότητα τους και επομένως αυξάνεται η συγκέντρωση του οξυγόνου και μειώνεται η συγκέντρωση των αποικοδομητών.
– ορισμένα φροντιστήρια θεωρούν ότι και οι δύο προηγούμενες απαντήσεις μπορούν να θεωρηθούν σωστές ανάλογα με το αν η απόσταση από το σημείο απόρριψης λυμάτων είναι μικρή ή μεγάλη, απάντηση που κατά τη γνώμη μου αποτελεί φροντιστηριακή υπερβολή.
– ταυτόχρονα κυκλοφορούν φήμες, που εγώ τουλάχιστον δεν μπορώ να διασταυρώσω, ότι δόθηκε οδηγία από την ΚΕΕ σε εξεταστικά κέντρα να θεωρηθούν σωστές όλες οι απαντήσεις.
– ιδιαίτερη εντύπωση μου προκάλεσε η προτεινόμενη απάντηση της ΠΕΒ που είναι ότι η καμπύλη Α απεικονίζει τους αποικοδομητές και η καμπύλη Β τη συγκέντρωση του οξυγόνου, ενώ ταυτόχρονα σε συνοδευτικό σχόλιο επισημαίνει «φαίνεται να μένει σταθερή η μειωμένη ποσότητα οξυγόνου και η αυξημένη ποσότητα μικροοργανισμών όσο αυξάνεται η απόσταση από το σημείο απόρριψης των λυμάτων, ενώ λογικά αναμένεται η μείωση των ποσοτήτων των λυμάτων, άρα και η εξασθένιση του φαινομένου». Δηλαδή συνάδελφοι της ΠΕΒ αυτό που προτείνετε είναι σωστό αλλά δεν είναι λογικό!!!!; Αν ένα παιδί έγραψε ότι η καμπύλη Β απεικονίζει τους αποικοδομητές και η καμπύλη Α τη συγκέντρωση του οξυγόνου είναι λάθος, αλλά τουλάχιστον θα του μείνει η ικανοποίηση ότι είναι λογικό; Tragic….. Ευτυχώς που τουλάχιστον στο σχόλιο τους επισημαίνουν τη μη στοιχειοθέτηση μονοσήμαντης απάντησης και προτείνουν την προσεκτική βαθμολόγηση του θέματος.
Νομίζω ότι από τα παραπάνω προκύπτει η άποψη του γράφοντος για την απάντηση του θέματος ωστόσο σας παραθέτω την άποψη ενός υποψηφίου που είπε: δηλαδή γιατί να πάω διακοπές στην Πάρο αν ο ευτροφισμός που συμβαίνει στο λιμάνι του Πειραιά συνεχίζεται ακάθεκτος μέχρι τις Κυκλάδες;
Δυστυχώς, για μία ακόμη φορά η ΚΕΕ έκανε το θαύμα της. Η προσπάθεια επιλογής θεμάτων που προάγουν την κριτική προσέγγιση και τη συνδυαστική ικανότητα των υποψηφίων θέτει ως βασική προϋπόθεση τη σαφέστερη δυνατή διατύπωση των θεμάτων και επιπλέον την επιστημονική εγκυρότητα και τη διδακτική αξιοπιστία. Αν όχι, τα ερωτήματα τρομάζουν και αγχώνουν τους εξεταζόμενους και τελικά παρερμηνεύονται, με αποτέλεσμα να οδηγούν σε βαθμολογικές απώλειες. Ποιος θα εξηγήσει σε ένα παιδί, που δυο χρόνια τώρα προσπαθεί με όλες του τις δυνάμεις, ότι η εισαγωγή του στο Πανεπιστήμιο ή η πόλη στην οποία θα σπουδάσει θα εξαρτηθεί από ένα ασαφές και ατυχές υποερώτημα; Ποιος θα του εξηγήσει ότι το μέλλον του κρίνεται από την αντικειμενικότητα δύο βαθμολογητών που σχεδόν δεν αμείβονται και που οι οδηγίες που τους παρέχονται από την ΚΕΕ είναι ανεπαρκείς; Ποιος θα του εξηγήσει, τέλος, ότι πρέπει να παραμείνει ψύχραιμος γιατί οι εξετάσεις συνεχίζονται με τα «βαριά» μαθήματα και να μη σκέφτεται ότι αφού έβαλαν στη Βιολογία Γενικής Παιδείας τέτοια θέματα φαντάσου τι θα βάλουν στα άλλα;
Κι εμείς οι φροντιστές τι κάνουμε σε αυτές τις περιπτώσεις; Αντί να καυτηριάσουμε τις συμπεριφορές της ΚΕΕ, αντί να αναδείξουμε με κάθε τρόπο τις αδυναμίες της, τουλάχιστον όσον αφορά την επιλογή ανεπεξέργαστων θεμάτων αλλά και την αντικειμενικότητα της βαθμολόγησης, παραμένουμε απαθείς προτείνοντας ασαφείς αλλά βολικές απαντήσεις σε ασαφή θέματα, γεμίζοντας τις εφημερίδες και το internet με απαντήσεις που δεν συνοδεύονται καν από κάποιο σχόλιο. Ταυτόχρονα προσφέρουμε άλλοθι στους εισηγητές της ΚΕΕ, που ούτως ή άλλως βρίσκονται στο απυρόβλητο, αφήνοντας το πεδίο ελεύθερο για ακόμη χειρότερα θέματα στο μέλλον. Έτσι όμως αμφισβητείται η επιστημονική και εκπαιδευτική μας επάρκεια αλλά και ακόμη χειρότερα η ηθική υπόσταση του παιδαγωγικού μας ρόλου. Εκτός αν συμφωνήσουμε με αυτούς που μας κατηγορούν, ότι όσο ασαφή και απαράδεκτα είναι τα θέματα των εξετάσεων τόσο πληθαίνουν οι πελάτες μας.
Βασίλης Ζευγώλης